Deze folder informeert u over de verzorging van de Broviac- of Hickmankatheter. Aan de orde komen: wat is een Broviac-of Hickmankatheter, hoe moet u de katheter verzorgen, hoe kunt u problemen herkennen en oplossen. Aangezien een Broviac- en Hickmankatheter weken, maanden en zelfs jaren kan blijven zitten, is het belangrijk dat u goed geïnformeerd bent. Het is belangrijk u te realiseren dat de informatie in deze folder slechts een algemene richtlijn is. U krijgt van de arts en verpleegkundige richtlijnen die op uw situatie van toepassing zijn.
Wat is een Broviac- of Hickmankatheter?
Een Broviac- of Hickmankatheter is een lang hol soepel buisje met een of twee uiteinden. De katheter is gemaakt van een zacht rubberachtig materiaal, silicone genaamd. We noemen het ook wel een CVK (centraal veneuze katheter) omdat de katheter is ingebracht in een grote ader, die rechtstreeks naar het hart leidt. De uiteinden noemen we lumen.
De Broviackatheter is dunner dan de Hickmankatheter. De meeste katheters hebben twee uiteindes. Soms is er één uiteinde. De katheters hebben aan het uiteinde een schroefvormig aanzetstuk. Op dit aanzetstuk kan een speciaal ontworpen dop (de bionecteur), een infuuslijn of een injectiespuit geschroefd worden.
Er zit een bandje om de katheter, de zogenaamde Dacron-cuff. Hiermee zet de arts de katheter rond de huid vast. Deze Dracon-cuff voorkomt dat de katheter losraakt en dat bacteriën in het lichaam van uw kind kunnen binnendringen.
Waarom heeft uw kind een of Broviac- of Hickman katheter?
Uw kind heeft deze katheter om medicatie en vloeistoffen rechtstreeks in het bloedvat in te brengen. Soms wordt ook bloed afgenomen via de katheter. Doordat uw kind de katheter heeft, hoeft niet iedere keer opnieuw met een naald in een bloedvat geprikt te worden.
Waar wordt de katheter in het lichaam ingebracht?
De katheter wordt door de arts onder de huid van de borst ingebracht, in een grote ader die naar het hart leidt. Dicht bij het sleutelbeen wordt een kleine snede gemaakt, de “insertieplaats” of ingangsplaats. Langs deze ¬snede wordt de katheter naar de grote ader gevoerd. Onder de huid wordt een tunnel gemaakt tussen de “ingangsplaats” naar een andere snede, waar de katheter naar buiten komt, de “uitgangsplaats.” Het uiteinde dat buiten het lichaam blijft wordt dan door de tunnel van de ingangsplaats naar de uitgangsplaats getrokken.
U kunt de bobbel van de Dacron-cuff voelen tussen de in¬gangsplaats en de uitgangsplaats. Op deze twee plaatsen kan uw kind enkele hechtingen hebben. De ingangsplaats zal snel genezen. De uitgangsplaats moet speciaal verzorgd worden.
Mag u zelf de Broviac- of Hickmankatheter verzorgen?
De verzorging van de Broviac- of Hickmankatheter is een voorbehouden handeling. Dit betekent dat deze handeling alleen uitgevoerd mag worden door iemand die dit goed geleerd heeft. De verpleegkundige is getraind en heeft toestemming van de arts om de handeling te doen. Wanneer u besloten heeft dat u de verzorging thuis op u gaat nemen zal de verpleegkundige u instrueren hoe deze handeling uit te voeren. De verpleegkundige blijft verantwoordelijk voor het uitvoeren van de voorbehouden handeling gedurende de opname totdat u volledig bent opgeleid. Op het moment dat u de handeling voldoende beheerst om zelfstandig uit te kunnen voeren wordt er een checklist ondertekend. Na de ondertekening bent u bevoegd om de verzorging van de Broviac- en Hickmankatheter zelfstandig op de juiste wijze uit te voeren.
Wat houdt de verzorging van de katheter in?
U moet verschillende dingen doen om de katheter te verzorgen:
- De uitgangsplaats reinigen en een schoon steriel verband aanleggen.
- De katheter doorspoelen, een heparineslot plaatsen en de katheter afklemmen.
- De dop, de zogenaamde bionecteur, verwisselen.
Hieronder gaan we deze drie handelingen aan u uitleggen.
Reinigen van de uitgangsplaats van de katheter
De verzorging van de uitgangsplaats omvat het reinigen van de plaats waar de katheter naar buiten komt en het aanleggen van een schoon steriel verband. Dit moet regelmatig gebeuren, volgens voorschrift van de arts. Hoe vaak u dit moet doen hangt af van het type verband, van de algemene gezondheidstoestand van uw kind, het type vloeistof dat in de katheter toegediend wordt, en de toestand van de huid. Afhankelijk daarvan kunnen de richtlijnen wijzigen.
Het verband verwisselt u als de pleister vies is of los zit. U hoort van de arts of verpleegkundige wat u moet gebruiken voor de routineverzorging. De verzorgingsprocedure is hier als richtlijn beschreven. Onthoud dat uw arts of verpleegkundige u eventueel andere aanwijzingen kan geven. U mag geen enkele handeling alleen proberen, tot u er zeker van bent dat u alle stappen kunt uitvoeren.
Klaarzetten:
- Bakje voor het afval
- Medicanol handenalcohol
- Steriele handschoenen
- Steriele gazen 5 x 5 cm
- Chloorhexidine 0,5% in alcohol 70%
- Steriele transparante pleister
Werkwijze:
- Was de handen.
- Verwijder het oude verband en deponeer dit in het bakje.
- Was en desinfecteer de handen met handenalcohol (Medicanol).
- Controleer de uitgangsplaats op: roodheid, zwelling, aanwezigheid van pus of vocht en op pijnlijkheid.
- Open de verpakking van de steriele handschoenen.
- Leg 3 steriele gaasjes klaar op het steriele papier van de steriele handschoenen.
- Giet over de gaasjes chloorhexidine 0,5% in alcohol 70%.
- Trek de steriele handschoenen aan.
- Desinfecteer de uitgangsplaats met een steriel gaasje met chloorhexidine in alcohol en wel met een cirkelende beweging vanaf de katheter naar buiten toe. Verwijder eventuele korstjes.
- Herhaal de handeling met een nieuw steriel gaasje met chloorhexidine in alcohol.
- Desinfecteer de katheter met een nieuw in chloorhexidine in alcohol gedrenkt gaasje van de uitgangsplaats af.
- Laat de huid en de katheter een minuut drogen.
- Leg de katheter, met een lus, op de huid.
- Plak het geheel af met een steriele transparante pleister.
- Was de handen.
- Klem de katheter af.
Problemen bij de uitgangsplaats
Infectie verschijnselen
Wat zijn alarmsignalen?
Uw kind kan koorts en rillingen hebben, de uitgangsplaats kan gezwollen zijn of vocht afgeven. De uitgangsplaats kan stinken, pijn doen of warm aanvoelen. Bij kinderen kan een algemene malaise of een vermindering van de activiteit, zelfs zonder koorts wijzen op een probleem.
Wat moet u doen?
Waarschuw de arts. Uw kind heeft aanvullende behandeling nodig.
Hoe kunt u infectie voorkomen?
Volg steeds goed de richtlijnen voor de verzorging op om besmetting van de katheter te voorkomen. Was voor elke procedure uw handen. Vermijd contact met zieke personen. Voert u alle handelingen uit in een goed geluchte, maar tochtvrije plaats.
Huidproblemen ter hoogte van de Dacron-cuff
Wat zijn alarmsignalen?
De huid doet pijn, is gevoelig, rood of vertoont blaren.
Wat moet u doen?
Met uw arts of verpleegkundige bespreken.
Hoe kunt u het voorkomen?
Zorg dat uw kind geen strakke kleding draagt ter hoogte van de Dacron-cuff.
Huidproblemen onder de pleister
Wat zijn alarmsignalen?
Roodheid en irritatie.
Wat moet u doen?
Overleg met de verpleegkundige of arts.
Hoe kunt u het voorkomen?
U kunt een anti-allergische pleister gebruiken.
Wanneer moet u de katheter afklemmen?
Tenzij anders is aangegeven door uw arts of door de verpleegkundige, moet u de katheter steeds afklemmen als deze niet gebruikt wordt. De katheter is gevuld met heparine en is met een dop afgesloten om problemen te voorkomen. De klem is een aanvullende veiligheidsmaatregel. U moet ook afklemmen tegen het einde van de doorspoelprocedure, zodat de heparine het uiteinde van de katheter vult (zie verder). Zorg dat u steeds een reserveklem hebt. Dit is de “bulldog” klem.
Een verkeerde klem of procedure kan de katheter beschadigen.
Er zijn vier regels voor het afklemmen:
- Alleen klemmen zonder scherpe randen gebruiken.
- De katheter steeds afklemmen ter hoogte van het verstevigde stuk of ter hoogte van een met kleefverband aangebrachte versterking zoals de verpleegkundige heeft getoond.
Nooit een klem zetten op het verstevigd deel ter hoogte van het schroefvormig aanzetstuk (zie tekening).
- Uw arts of verpleegkundige zal u instrueren wanneer u de katheter moet afklemmen.
De meeste Broviac- en Hickmankatheters zijn voorzien van klemmen en verstevigde afklemmingsscheden.
Er zijn verschillende soorten klemmen:
De “bulldog”-klem is een kleine klem in dik metaaldraad, die open gaat als het uiteinde toegeknepen wordt. Er zijn andere klemmen, die werken als een schaar, maar met onscherpe randen om de katheter te beschermen. Gebruik geen chirurgische klemmen of klemmen die niet door uw arts of verpleegkundige goedgekeurd zijn!
De katheter doorspoelen met heparine via de Bionecteur®
Als de katheter alleen gebruikt wordt voor behandelingen af en toe, moet de katheter met een heparine-oplossing doorgespoeld worden. Hierdoor blijft de katheter open en stolsel - en klontervrij. Deze handeling moet u twee keer per week doen.
Heparine is een geneesmiddel dat we gebruiken om het stollen van het bloed te voorkomen. Er bestaan gebruiksklare ampullen heparine die vanuit het ziekenhuis meegegeven kunnen worden of u kunt leren hoe u uw eigen heparine-oplossing maakt. De heparine-oplossing en het sillicone materiaal waaruit de katheter bestaat, helpen de katheter klontvrij te houden.
Klaarzetten:
- Chloorhexidine 0,5% in alcohol 70%
- 5 ml. spuit gevuld met 3 ml. Heparine 100 EH/ml
- 2 steriele gazen 10 x 10 cm
- Medicanol handenalcohol
- Bakje
Werkwijze:
- Was de handen.
- Controleer of de katheter afgeklemd is, zo niet: bulldog-klem gebruiken op de daarvoor bestemde plaats.
- Open de verpakking van de steriele gazen en giet hierover de chloorhexidine 0,5% in alcohol 70%.
- Leg het uiteinde van de katheter op het in chloorhexidine 0,5% in alcohol 70% gedrenkte gaasje.
- Was de handen.
- Desinfecteer de handen met Medicanol handenalcohol.
- Desinfecteer de Bionecteur® met het tweede in chloorhexidine 0,5% in alcohol 70% gedrenkte gaasje.
- Zet de met Heparine gevulde spuit in het midden van de Bionecteur®. Draai de spuit een kwartslag, zodat deze vast zit.
- Open de klem van de katheter en spuit in de katheter 3 ml. Heparine 100 EH/ml.
- Klem de katheter af.
- Verwijder de spuit.
- Was de handen.
Problemen van de katheter
Verstopte katheter
Wat is een alarmsignaal?
U kunt de katheter niet met een normale druk doorspoelen.
Wat te doen?
Niet teveel druk toepassen. Waarschuw uw arts of verpleegkundige. De katheter moet worden ontstopt.
Hoe kunt u het voorkomen?
Regelmatig doorspoelen na elke procedure of als er bloed in de katheter is gelopen.
Lekkende katheter
Wat is een alarmsignaal?
Lekken van vocht.
Wat te doen?
De katheter onmiddellijk afklemmen tussen de lekplaats en de uitgangsplaats. Waarschuw uw arts. De katheter moet hersteld worden.
Hoe kunt u het voorkomen?
Alleen afklemmen ter hoogte van de verstevigde afklemmingsschede. Nooit een schaar in de nabijheid van de katheter gebruiken. De katheter nooit te krachtig doorspoelen.
Verwisselen van de Bionecteur®
Klaarzetten:
- Bionecteur ®
- 2 steriele gazen 10 x 10 cm
- Chloorhexidine 0,5% in alcohol 70%
- Medicanol handenalcohol
- Bakje
Werkwijze:
- Was de handen
- Controleer of de katheter afgeklemd is, zo nodig bulldogklem gebruiken op de daarvoor bestemde plaats.
- Open de verpakking van de Bionecteur® aan de kant van het membraam en leg deze steriel weg.
- Open de verpakking van de steriele gazen en giet hierover de chloorhexidine 0,5% in alcohol 70%.
- Leg het uiteinde van de katheter op het in chloorhexidine 0,5% in alcohol 70% gedrenkte gaasje.
- Handen wassen.
- Desinfecteer de handen met Medicanol handenalcohol.
- Verwijder de Bionecteur®.
- Desinfecteer het uiteinde van de katheter met het tweede in chloorhexidine 0,5% in alcohol 70% gedrenkte gaasje.
- Draai de nieuwe Bionecteur® op het uiteinde van de katheter.
- Was de handen.
Mogelijke problemen bij het verwisselen:
Het schroefvormig aanzetstuk van de katheter is gebroken
Wat is een alarmsignaal?
De dop zit niet goed. Bij het doorspoelen van de katheter kan de heparine lekken. U kunt soms de scheur zien.
Wat te doen?
Waarschuw uw arts. Het uiteinde moet vervangen worden. Ondertussen de katheter afklemmen.
Hoe voorkomen?
De dop bij het vervangen niet te vast draaien. Niet afklemmen ter hoogte van het verstevigd deel aan het aanzetstuk.
De dop zit los of is afgekoppeld
Wat is een alarmsignaal?
De dop zit los of valt er van af.
Wat te doen?
Het aanzetstuk van de katheter reinigen en een nieuwe dop plaatsen. Niet dezelfde dop gebruiken.
Hoe voorkomen?
De dop bij het vervangen goed vastdraaien.
Andere problemen kunnen herkennen en weten wat te doen:
U moet geen problemen verwachten, maar wel voorbereid zijn, mochten er toch problemen komen. Hier volgt een lijst met mogelijke problemen met telkens specifieke informatie:
Lucht in de longen (zeldzaam probleem)
Wat is een alarmsignaal?
Uw kind wordt kortademig of krijgt wat pijn in het bovenste gedeelte van de borstkas enkele uren na het inbrengen van de katheter.
Wat te doen?
Dit is een spoedgeval. Waarschuw uw arts. Op een stoel laten zitten en langzaam laten ademen. Leg een gaas over de ingangsplaats.
Hoe voorkomen?
Na het inbrengen van de katheter geen zware voorwerpen laten tillen of zware lichamelijke inspanning laten verrichten.
Lucht in de katheter
Wat is een alarmsignaal?
Kortademigheid of pijn in de borst.
Wat te doen?
Dit is een spoedgeval. Waarschuw uw arts. De katheter onmiddellijk afklemmen nabij de uitgangsplaats als u denkt dat de katheter beschadigd is. Laat uw kind liggen en probeer hem/haar rustig te houden.
Hoe voorkomen?
Nooit de dop afnemen zonder de katheter af te klemmen. U dient steeds een klem bij u te hebben.
Loskomen van een bloedklonter in de katheter (trombo-embolie)
Wat zijn alarmsignalen?
Kortademigheid, pijn in de borst, duizeligheid of verwardheid.
Wat te doen?
Dit is een spoedgeval. Waarschuw uw arts.
Hoe voorkomen?
Niet forceren bij het doorspoelen. De katheter regelmatig doorspoelen. Zorg ervoor dat uw kind altijd goed drinkt.
Zwelling op de uitgangsplaats
Dit kan wijzen op een bloeding, is een zeldzaam probleem
Wat zijn de alarmsignalen?
Kort na het inbrengen zult u ter hoogte van de uittreedplaats een zwelling waarnemen die in grootte toeneemt.
Wat te doen?
Gedurende enkele minuten voorzichtig op het verband duwen. Een plastic zakje met ijs op het verband leggen. Zorg dat het verband niet nat wordt. Waarschuw uw arts als de zwelling blijft aanhouden.
Hoe voorkomen?
Onmiddellijk na het inbrengen moet uw kind zware lichamelijke inspanning vermijden. Volg de richtlijnen van uw arts.
Zwelling van de nek en het gezicht
Dit kan komen door lucht onder de huid, is een zeldzaam probleem.
Wat zijn alarmsignalen?
De nek boven de ingangsplaats zal opzwellen. Deze zwelling kan zich uitbreiden tot de wang en het gezicht. U kunt bij voelen "rijstkorrels" onder de huid waarnemen. Soms hoor je knetteren.
Wat te doen?
Waarschuw de arts. De kleefpleister over de ingangsplaats en de uittreedplaats verstevigen. Als de zwelling snel verergert, onmiddellijk hulp zoeken.
Hoe voorkomen?
Vroegtijdige opsporing van de zwelling is de beste manier om problemen te voorkomen.
Vaak gestelde vragen
Hoe weet ik dat alles in orde is?
Als u niets ongewoons ziet op de ingangs- en uittreedplaats, kunt u er zeker van zijn dat er geen problemen zijn. Sommige patiënten vertonen wat meer roodheid rond de uittreedplaats tot ongeveer twee weken na het plaatsen van de katheter. Dit kan een normaal onderdeel van het helingsproces zijn. De roodheid bij normale heling gaat NIET gepaard met pijn en verdwijnt na 24 tot 48 uur. Er mag geen vochtverlies rond de katheter zijn. U weet ook dat alles in orde is als u de katheter gemakkelijk kunt doorspoelen. Zolang uw kind de katheter heeft, kan uw arts of verpleegkundige u vragen dagelijks de temperatuur te meten en nog andere periodieke observaties te doen. Ook dit dient om er zeker van te zijn dat alles in orde is
Hoe weet ik of er iets verkeerd is?
Als u problemen hebt met doorspoelen, kan er sprake zijn van klontervorming, dat onmiddellijk door uw arts nagekeken moet worden. Lichte koorts (minder dan 38°C) en een algemeen ziektegevoel dat langer dan 24 uur aanhoudt, kunnen wijzen op een beginnende infectie. Als een kind zonder voor de hand liggende redenen minder actief wordt en als dit langer dan gewoonlijk duurt, kan dit wijzen op een beginnend probleem, ook als er geen koorts is. Bij hoge koorts (meer dan 38°C) moet u onmiddellijk uw arts roepen.
Altijd contact opnemen met uw arts als u vermoedt dat er iets verkeerd is!
Zijn er speciale richtlijnen bij het verzorgen van een kind met een katheter?
Mogelijk moeten de activiteiten wat beperkt worden, vooral net na het inbrengen van de katheter. In plaats van het kind beperkingen op te leggen is het echter beter het kind rustige activiteiten aan te bevelen. Het kind moet goed passende kleding dragen, zoals een onderhemdje om te voorkomen dat nieuwsgierige vingers de katheter zouden manipuleren. Er is niet alleen een gevaar op uittrekken van de katheter, maar ook een gevaar op besmetting van de uittreedplaats door overdreven manipulatie.
Dergelijke kleding voorkomt ook dat het kind de katheter in zijn mond zou brengen of erop zou kauwen. Overdag moet de katheter regelmatig onder de kleding gecontroleerd worden. Als het kind toevertrouwd wordt aan een persoon, die niet opgeleid is voor het verzorgen van de katheter, moet u een overzicht geven met belangrijke aandachtspunten. Geef de verzorger ook de spoedinformatie en spoedtelefoonnummers.
Mag mijn kind baden of zwemmen?
U moet deze vraag aan uw arts stellen. Het antwoord hangt af van de algemene gezondheidstoestand en van het algemeen infectierisico. Het antwoord hangt ook af van hoe lang de katheter er al zit. De arts kan toestaan te baden, als u na het baden of douchen de uitgangsplaats verzorgt. Enkele maanden na het plaatsen van de katheter mag uw kind zwemmen in chloorhoudend water. De katheter moet dan wel goed afgeplakt zijn. Vraag, indien nodig, aan de verpleegkundige hoe dit precies moet.
Moet er steeds een verband zijn op de uitgangsplaats?
Er moet steeds verband zitten op de uitgangsplaats. Welk verband u gebruikt, hangt af van de aanbevelingen van uw arts en van wat het best werkt. Het kan gebeuren dat u van type verband moet veranderen. Bijvoorbeeld als het warm en vochtig is, moet u soms een gaasverband gebruiken, als het transparant verband omwille van het zweten niet houdt.
Wat moet ik doen bij een verkoudheid?
Als u verkouden bent, kan uw arts u aanraden een masker te dragen als u de katheter verzorgt, vooral bij het verwisselen van de Bionecteur®.
Als ik vergeet op tijd door te spoelen, wat moet ik dan doen?
U moet de katheter doorspoelen, zodra u het zich herinnert. Nooit forceren bij het doorspoelen, vooral als het al een tijd geleden is dat u nog doorgespoeld hebt. Als u moeilijk kunt doorspoelen, onmiddellijk uw arts raadplegen.
Wat gebeurt er als ik de katheter niet kan doorspoelen?
Als u de katheter moeilijk kunt doorspoelen, moet u het systeem controleren. Zorg ervoor dat de klem verwijderd is en dat er geen knikken in de katheter zijn. De stamper van het spuitje moet goed werken als u voor het begin de lucht uit het spuitje verwijderd hebt.
Als het systeem werkt en u kunt nog niet doorspoelen met de lichte druk die u gewoonlijk uitoefent, moet u dadelijk contact opnemen met uw arts of met de verpleegkundige. Er kan een klont in de katheter zitten. Probeer nooit iets met de katheter te doen dat u niet geleerd heeft. U zou een klont in de bloedbaan kunnen brengen of de katheter kunnen beschadigen.
Wat gebeurt er als de katheter beschadigd is?
Als de beschadiging voldoende ver van de uittreedplaats ligt, kan de katheter hersteld worden met speciaal materiaal door de chirurg. U moet eerst de katheter afklemmen. Als er te weinig katheter is om mee te werken, kan het gebeuren dat de katheter vervangen moet worden.
Wat moet ik doen als ik geen materiaal meer heb?
Telefoneer naar de onderneming of de apotheek die u van het nodige materiaal voorziet. U moet steeds zorgen voor voldoende voorraad, zodat u nooit zonder bent.
Mag mijn kind tennis spelen of joggen?
Ja, als uw arts dat toestaat. Bij het tennissen of joggen moet de katheter afgeklemd worden. Als u de katheter niet afklemt en u bemerkt vers bloed in de dop, moet u de katheter onmiddellijk doorspoelen.
Is er iets fout als er bloed in de katheter loopt?
Als u een heldere dop gebruikt, kunt u soms bloed in de dop opmerken. Het bloed in de dop en de katheter is niet schadelijk voor uw kind, maar het kan de ontwikkeling van bacteriën bevorderen en het risico op klontervorming of infectie verhogen.
Gewoonlijk loopt er enkel bloed de katheter in als de druk in het lichaam stijgt, bijvoorbeeld bij bepaalde vormen van lichaamsbeweging of bij vooroverbuigen. Als u bloed ziet, moet u zo snel mogelijk met heparine spoelen. Eventueel kan uw arts of verpleegkundige u aanbevelen de katheter steeds af te klemmen als hij niet in gebruik is, om het terugvloeien van bloed in de katheter te voorkomen.
Wat gebeurt er als mijn kind de katheter niet meer nodig heeft?
Dan wordt de katheter verwijderd. De katheter wordt verwijderd door de Dacron-cuff, die de katheter ter plaatse houdt, los te maken. De katheter is vervaardigd uit een materiaal dat gemakkelijk de huid en de bloedvaten in- en uitschuift. De persoon, die de katheter verwijdert, is speciaal opgeleid om dit te doen en om de zeldzame problemen, die zouden kunnen optreden, op te lossen.
Heeft u nog vragen?
U heeft veel informatie gekregen. Wij kunnen ons voorstellen dat u toch nog vragen heeft. Stelt u ze gerust aan de arts of verpleegkundige.
Telefoonnummers van de verschillende kinderafdelingen:
- Emma Fauna: F8-Zuid tel: 020-5663167
- Emma Acuut: G8- Noord tel: 020-5664179
- Emma Sport: F8- Noord tel: 020-5664471
- Emma Tuin: H7-Zuid tel: 020-5663368
Huisarts: …………………………………………………………………
Wijkverpleegkundige: ……………………………………………..